طرح زمر از چیستی تا نقد

طرح موسوم به زمر که به تازگی در دستور کار شهرداری منطقه 9 قرار گفته است، از ابعاد مختلفی جالب می‌نماید.

این طرح که امید می‌رود تحولی در نظام فکر ی، فرهنگی واجتماعی منطقه 9 شهرداری تهران باشد و الگویی برای دیگر طرح‌های مشابه باشد، هنوز در شرف شدن و در مسیر تکامل قرار دارد، با این حال، موضع‌گیریهایی در باره آن شده است که در نوع خود جالب است و سخنی در باره‌ی آن، ارزش خاصی دارد که ممکن است در آینده‌ی نه چندان دور همین سخن، یکی از مهمترین دستاوردهای این طرح ارزنده به حساب آید.

نکته ای که در این نوشتار به اختصار به آن اشاره می‌کنم در خصوص «منتقدان» این طرح فرهنگی واجتماعی است:

منتقدان طرح زمر که با شعار محوری »زندگی بهتر، محیط سالم، رشد و تعالی» در جریان است و امید است تا چند هفته ی دیگر، نشانه‌های عملیاتی خود را بیش از پیش بروز دهد، سه گروه هستند:

گروه اول: کسانی هستند که ماهیت علمی و منطقی طرح را کاملا متوجه شده‌اند. این گروه با درک عمق فکری و نظری و وسعت عملیاتی و اجرایی طرح، به مدافعان و مجریان آن تبدیل شده اند و با حرارت و انرژی قابل توجهی کار می‌کنند و در حقیقت این طرح قائم به وجود آنها شده است. این افراد که تعدادشان از نظر کمی اندک واز نظر کیفی زیاد است، منطق اصلی طرح، مبنی بر این که این طرح از بنیاد و از شروع تا انتها، کاری آموزشی و فرهنگی و اجتماعی است را فهمیده‌اند و لذا در برابر دیگر منتقدان، صبوری خاصی پیشه کرده‌اند چرا که می‌دانند که همین منتقدان هم خود نیاز به آموزش فرهنگی دارند.

گروه دوم کسانی هستند که طرح را نفهمیده‌اند و عجیب این که بیش از همه با آن سر ناسازگاری گذاشته و به عدم کارایی طرح و اجرایی نبودن آن تأکید دارند. برای من بسیار عجیب است که این دسته از افراد هنوز نفهمیده‌اند که ماهیت این طرح، آموزش آنهاست و همین الان که آنها نقد می‌کنند، در حقیقت به یکی از ابعاد طرح زمر عمل می‌کنند.

طرح زمر می‌گوید: هیچ چیزی قطعی نیست و همگان باید نقد کنند ونقاد باشند.

همین نکته است که ظرفیت طرح زمر را برای نقد پذیری بالا می‌برد و در عین حال، دیگران را به نقد وا می‌دارد و از آنها می‌خواهد که با دید دقیق و موشکافی لازم به تحلیل پدیده ها بپردازند و نظر خود را اعلام دارند.

اما چگونگی اعلام نظر مهم است. این طرح می‌گوید:‌اگر می‌خواهید نقاد باشید و در جامعه‌ی خود بی‌تفاوت نباشید و پدیده‌ها را نقد کنید، لازم است که ابتدا نقد را بشناسید. نقد چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟

یکی از لوازم جدی نقد این است که «پدیده‌ی مورد نقد را کاملا شناخت و سپس به نقد آن مبادرت کرد و در نهایت طرح بهتری از آن چه هست باید ارائه کرد.»

اما این دسته از کسان تا کنون من ندیدم ونشنیدم که در برابر نقدشان، طرح جدیدی ارائه کنند. لذا در حقیقت اینان نقاد و نقد کننده نیستند چون اساسا نقد را نمی‌شناسند. اینان فقط ایرادگیر هستند که به قول چخوف: مگس‌هایی هستند که فقط وز وز می‌کنند.

گروه سوم منتقدان کسانی هستند که نقدشان نقد است. یعنی نه نقد مغرضانه می‌کنند و نه نقد چاکرانه، بلکه نقدشان مصلحانه است و من عاشق این دسته هستم. یعنی در دیدن و مطالعه طرح دقیق‌اند. در تحلیل‌ها منصف و در بیان راه کارهای تکمیلی و اصلاحی خلاق. اگر تعداد این دسته افراد در جامعه افزایش یابد، آبادانی حاصل می‌شود.

این گروه اغلب از اعضای سازمان‌های مردم نهاد هستند که با اشتیاق خوبی با طرح همراهی می‌کنند و طرح زمر با وجود آنها از پشتیبانی بزرگی برخوردار شده است.

در پایان این نوشتار کوتاه که مثل همیشه به اشاره و اختصار به موضوعات می‌پردازد به گروه دومی‌ها توصیه می کنم:

ابتدا در باب نقد و نقادی مطالعه‌ای داشته باشید و چند مقاله و کتاب در این باره مطالعه بفرمایید یا حداقل کتاب شعر بی‌نقاب، شعر بی دروغ اثر استاد گرانمایه، مرحوم زرین کوب را بخوانید. و یا حداقل حداقل مقاله اینجانب منتشر شده در کتاب ماه علوم و فنون تحت عنوان »نقد نقد» بخوانید و بعد بیایید سراغ نقد طرح زمر و امثال آن. و یا حداقل حداقل حداقل در باره‌ی شبهات و سوالاتتان اول بپرسید و اگر قانع نشدید، ایراد بگیرید.

ختم می‌کنم به یاد استاد علامه زرین کوب _ که در باره‌ی آدم‌های ایرادگیر بی‌خاصیت- که به قول آنتوان چخوف، مگسان وز وزی  هستند، آورده است:

«اعرابی را گفتند چرا شعر نمی‌سرایی؟ گفت: هر آن چه هست را نمی‌پسندم و آن چه را که می‌پسندم دست نمی دهد!!!»