چرا جرم اتفاق می افتد و چگونه شخص مرتکب بزه می شود؟

خوب و لازم است که بدانیم چه کاری، کی، کجا و چگونه جرم تلقی می شود، اما برای پیشگیری از وقوع جرم الزاما باید به این سؤال مهم بپردازیم که زمینه ها و عوامل وقوع جرم کدامند و چرا عده ای از مردم مرتکب جرم می شوند. امروزه با ده ها نظریه که هر یک با دلایل و مفروضات خاص خود به به چرایی ارتکاب جرم پرداخته اند مواجهیم. البته اخیراً دیگر کسی به یک عامل بعنوان علت کج رفتاری معتقد نیست و صاحب نظران به عوامل متعدد در این زمینه اشاره می کنند و      اینک به اختصار به طرح چارچوب های اصلی برخی از مهمترین و متداول ترین  آراء و اندیشه هایی که هر کدام پاسخی هستند به اینکه چرا جرم اتفاق می افتد و مردم چگونه مرتکب بزه می شوند می پردازیم.  

به بیانی دیگر چون جرم، امری است و عواملِ وقوعِ جرم امری دیگر و چون در پیشگیری از وقوع جرم آنچه اهمیت اساسی دارد عوامل، علل، انگیزه ها و شرایطِ وقوع جرم هستند لذا گذرا به واکاوی، شناسایی و تحلیل این عوامل می پردازیم.

تافلر،الوین،موج سوم: جامعه بشری با جهشی کوانتومی در حال حرکت است. آهنگ پرخروش تغییر که جامعه را در می‌نوردد، شکاف بین آنچه می دانیم و آنچه واقعاً وجود دارد را بیشتر و وسیع‌تر می‌کند. وقتی که این شکاف چندان عمیق نباشد ما می‌توانیم کم و بیش در برابر شرایط تازه عاقلانه واکنش نشان بدهیم، اما اگر این شکاف بیش از حد عمیق و وسیع شود بطور فزاینده‌ای واکنشهایمان نامتناسب می‌شود. ماهرترین و هوشمندترین افراد جامعه معترفند که هماهنگ شدن با این طوفان،کار دشواری است. مردمان روزگاران گذشته خود را با شرایط نسبتاً پایدار و ثابت منطبق می‌کردند.

پژوهش‌های بی‌شمار نشان داده‌اند که بسیاری از آسیب های اجتماعی و اختلالات رفتاری، ریشه های روانی اجتماعی دارند از جمله پژوهش در زمینه سوء مصرف مواد نشان داده است که: سه عامل مهم با سوء مصرف مواد رابطه دارند که عبارتند از عزت نفس ضعیف ، ناتوانی در بیان احساسات و فقدان مهارتهای ارتباطی.      (مک دانالد و همکاران ، 1991) .

در مطالعه ای معلوم شد که 75درصد مجرمین 18 تا 25 سال دارای بیماری روانی بودند. جرم شناس دانمارکی طی مطالعه ای به این نتیجه رسیدند که 79 درصد مجرمین به بیماریها و اختلالات روانی از قبیل نوروز، سایکوز و روان پریش مبتلا هستند.  

تحقیقات پرفسورهویر:

  88درصد نوجوانان بزهکار از خانواده های از هم پاشیده برخاسته اند.

طبق تحقیقات برت (Cyril burt  )

بی انضباطی چهار مرتبه بیش از فقر والدین در بزهکاری کودکان موثر بوده است.

سومین کنگره سازمان ملل متحد برای «پیشگیری از جنایت و تداوی جنایتکاران»

فقر عامل جرم و جنایت نیست بلکه میل زیاد به بیشتر خرج کردن منشاء و علت بیشتر جنایت هایی است که در سراسر جهان بروز می کند  

ژان ژاک روسو:« وقتی جامعه ای از طبقات مختلف تشکیل شد که عده ای دارای ثروت و عده بیشتری فاقد همه چیز هستند، قانون غیر قابل اجرا و دولت ناتوان است. برعکس وقتی افراد جامعه به یکدیگر علاقه مند شده با همدیگر در مسائل عمده همکاری کنند مجرم کم و مجازات کمتر است».  

زیمرمن و همکاران (1992)

بین احساس خود کارآمدی شخصی و موفقیت تحصیلی همبستگی معنا داری وجود دارد .

 بین عزت نفس ضعیف و سوء مصرف الکل و دارو (سینگ و مصطفی ، 1994) ،

 بزهکاری ( دوکزو لورج ،1989) ، بی بندوباری جنسی (کدی، 1992)   و افکار خود کشی ( چوکت ، 1993) رابطه وجود دارد

مطالعه اسمیت (2004) :

آموزش مهارتهای زندگی به‌طور قابل توجهی منجر به کاهش مصرف الکل و مواد مخدر (و دیگر آسیب‌های اجتماعی) در جوانان می‌گردد .

اسمیت و گری (2005) :

 آموزش مهارتهای زندگی اثر معنی‌داری بر توانائیهای رهبری و مدیریت در جوانان دارد.

چیستی،چرائی و چگونگیِ

پیشگیری های   فرهنگی و اجتماعی

شاید باشند دوستان و اهل تحقیقی که بخواهند با مروری بر نظریه‌ها و سخنان دانشمندان در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به این نتیجه برسند که اولاً: آسیب‌ها به طور جدی ریشه در فرهنگ و خانواده دارد و در ثانی، پیشگیری از آسیب اجتماعی و وقوع جرم، قبل از هر چیز از فرد و خانواده باید شروع شود. این مجموعه که در پی می‌آید از زحمت یکی از اهل تحقیق در این رابطه به امانت گرفته شده است.

فرهنگ به عنوان شکل‌دهندة به ذهن و رفتار عمومی جامعه است. اندیشیدن و تصمیم‌گیری جامعه بر اساس فرهنگی است که بر ذهن آنها حاکم است.در داخل کشور، چیزهایی که در فرهنگ عمومی، ضعیف است، یا جایش کم است، کدام است؟یکی از آنها انضباط است دیگری اعتماد به نفس ملی و   اعتزاز ملی است مورد بعدی، قانون‌پذیری است.مقوله بعدی، تدین و دین‌باوری است. موارد دیگر فرهنگ ازدواج، فرهنگ رانندگی، فرهنگ خانواده، فرهنگ اداره، فرهنگ لباس است.

مقام معظم رهبری(مده)  

اگر دشمن بتواند ملت ما را به ملتی که اعتقادی به مبارزه ندارد، امیدی به پیروزی ندارد، زهدی نسبت به جلوه های شهوانی و مادی ندارد تبدیل کند، پیروز شده است. این جاست که مبارزه فرهنگی، مبارزه ای می شود واجب تر از واجب.

مقام معظم رهبری(مده)  

عده ای خیال کرده اند که وقتی ما به تهاجم فرهنگی غرب حمله می کنیم، فقط مسئله مان این است که یک نفر در خیابان حجابش را درست رعایت نکرده است  . مردم بحمدالله حجابشان را رعایت می کنند، الا افرادی قلیل، مسأله این ها نیست، این فرعی است، اصل قضیه آن است که در داخل خانه هاست و از مجامع جوان ها سرچشمه می گیرد و دشمنان آنجا دارند کار می کنند. آنکه آشکار نیست، آنکه پنهان است، خطر آنجاست، ... حالا دشمن دارد از جوان های ما انتقامش را می گیرد.انتقامش چیست؟ انتقام او این است که جوان های ما را به لذات و شهوات سرگرم کند، پول خرج می کنند، عکس مبتذل چاپ می کنند و مجانی بین جوان ها منتشر می کنند، ویدئو درست می کنند، فیلم های مهیج شهوت را مجانی می دهند به این و آن که نگاه کنند، البته یک عده از این طریق پول هم به دست می آورند، اما آنهایی که سرمایه گذاری می کنند، برای پول سرمایه گذاری نمی کنند، می توانند آنها را در کشورهای دیگر، آزادانه پخش کنند و پول به دست بیاورند، این جا می خواهند نسل جوان را ضایع و نابود کنند.

   مقام معظم رهبری(مده)

تهاجم فرهنگی، مثل خودِ کار فرهنگی، اقدام آرام و بی سر و صدایی است. یکی از راه های تهاجم فرهنگی این بوده است که سعی کنند همان کاری را که در اندلس، در قرن های گذشته کردند ـ انجام بدهند ـ یعنی جوان ها را در عالم به فساد و شهوترانی و می گساری و این چیزها مشغول کردند،اگر اول یک ویدئو در اختیارش گذاشتند بعد او را به تماشای فیلم های جنسی وقیح وادار کردند، شهوت او را تحریک کردند و بعد او را به چند مجلس کشاندند، چه خواهد شد؟! وقتی تشکیلاتی وجود داشته باشد، جوان را در اوج نیروی جوانی فاسد می کنند

   مقام معظم رهبری(مده) 

پدیده جرم

به عنوان مسأله اجتماعی تلقی می‏گردد که متأثر از شرایط و عوامل اجتماعی درونی و بیرونی است و دارای پیامد‏های منفی اجتماعی می‏باشد، به نحوی که موجب جریحه دار ساختن وجدان جمعی و تهدید امنیت اخلاقی و اجتماعی می‏شود.

 عدم اصلاح چنین شرایطی، به مزمن، پیچیده و بزرگتر شدن مسأله و ایجاد بحران اجتماعی و نهایتاً بحران امنیتی منتهی خواهد شد. با چنین روند و تحلیلی، جرم مسئل? یک قوه نیست بلکه پاشنه آشیل و چشم اسفندیار و بالطبع مسئل? حیاتیِ نظام است!!

ما برای درک مسائل جدید، شناخت محیط اطراف و ارتباط برقرار کردن با پدیده‌ها و افکار نوینی که قبلا از آنها اطلاع درست و کاملی نداریم، با خود به مبارزه بر می‌خیزیم و به طور کلی، دانسته‌های قبلی(هر چند غلط) در برابر دانسته‌های جدید(هر چند درست) مقاومت عجیبی از خود نشان می‌دهند.

مقاومت ذهنی در برابر ورود اطلاعات جدید را پارادایم می‌گوییم چیزی که الان در میان آحاد جامعه -بخصوص قشر تحصیلکرده- به طور جدی وجود دارد و این منشاء آسیب‌های فراوانی است که مداقه در آن هم از حیث شناسایی آسیب و هم از حیث تشخیص راه کارها مهم ارزیابی می شود.

دین مبین اسلام، به علم به عنوان حجاب اکبر، اشاره کرده است و به نظر می‌رسد این همان پارادایم(قشای فکری خاص) است که گاه موجب گمراهی می‌شود.

مقوله‌ی آسیب‌شناسی و پیشگیری از وقوع جرم، به شدت متأثر از پارادایم‌های فکری است که به موجب آن:

* بسیاری از اندیشمندان تصور می‌کنند که پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و وقوع جرم مخصوص یک دانش خاص(مانند حقوق یا جامعه شناسی ) است در حالی که چنین نیست و این مقوله‌ای کاملا میان رشته ای است.

* بسیاری چنین می‌اندیشند که از آن جا که موضوع پیشگیری از آسیب اجتماعی و وقوع جرم در بند 5 ذیل اصل 156 قانون اساسی گنجانده شده، لذا امری مربوط به حقوق و قوه قضاییه است، در حالی که فقط بند 4 این اصل به قوه ی قضاییه بر می‌گردد و بند 5 کاملا فراسازمانی و مربوط به تمامی ارکان و قوای نظام است.

* متاسفانه بسیاری از اندیشمندان- مخصوصا در حوزه علوم اجتماعی- تأکید عجیبی بر نظریه‌های غربی و کلاسیک در باب پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دارند و راه خلق ایده‌های جدید برای خود یا پذیرش نواندیشی از سوی دیگران رابسته‌اند و نگرشی نوستالوژیک به مجموع نظریه‌ها دارند و نظریه پرستی به آسیبی جدی در میان آنها بدل گشته در حالی که خودشان از این آسیب بی خبرند و از آن طفره می‌روند.

خشک فکری بسیار ی از اندیشمندان حوزه‌های مختلف، مانع تابش انوار افکار جدید به موضوع شده است و انگار برداشتن پارادایم فکری و قشای ذهنی آنها کار آسانی نیست.

* مهمترین آسیب‌های موجود در دو گروه فرهنگی و اجتماعی جای می‌گیرند که البته متاسفانه بیشترین فعالیت در سایر بخش ها مانند پیشگیری‌های وضعی و امنیتی است. دلیل مهم این کار برعکس، نبود فهم روشن بسیاری از دست اندرکاران پیشگیری از مقوله‌ی پیشگیری‌های فرهنگی و فرهنگ پیشگیری است.

رسیدن به وضعیت مناسب، راهی جز خروج از قشای فکری گذشته و حرکت جمعی و ملی با راهبری اندیشمندان برجسته و نخبگان جامعه ندارد.